Czym jest rak?
Wszyscy słyszeliśmy o raku. Prawdopodobnie każdy zna kogoś, kto miał lub ma raka. Ale czy wiesz, czym dokładnie jest rak? W tym artykule dowiesz się więcej o komórkach nowotworowych, o tym, czym różnią się one od normalnych komórek, a także o innych zmianach w tkankach, które mogą być mylące i przypominać raka. Wreszcie, obalamy niektóre powszechne błędne przekonania na temat raka, aby przestały stanowić zagrożenie dla zdrowia.
Jak zdefiniować raka?
Czym dokładnie jest rak? Czy rak jest chorobą czy schorzeniem? Rak to duża grupa chorób, w których niektóre komórki ciała zaczynają się dzielić i rosnąć w niekontrolowany sposób, a ostatecznie mogą rozprzestrzeniać się na inne narządy i tkanki.
Twoje ciało składa się z bilionów komórek. Jeśli wszystko jest w idealnym porządku, to gdy jedna komórka starzeje się lub ulega uszkodzeniu, umiera lub jest zabijana i wchłaniana przez komórki odpornościowe. Utrzymuje to organizm w stanie zdrowia i równowagi. Jednak gdy proces ten zostaje zakłócony, niektóre komórki, które powinny zostać wyeliminowane, zaczynają się dzielić i namnażać, zamiast umierać lub być wchłaniane. Układ odpornościowy nie jest już w stanie się ich pozbyć i ostatecznie (zazwyczaj) mogą one utworzyć nowotwór, który będzie rósł, dopóki nie będziemy w stanie go wykryć za pomocą różnych metod diagnostycznych. Jeśli nie zostanie wykryty wcześnie, rak rośnie jeszcze bardziej, rozprzestrzenia się na inne narządy i daje objawy kliniczne.
Różnice między komórkami prawidłowymi a nowotworowymi
Zmiany nowotworowe składają się z komórek, które wcześniej budowały organizm, ale nagle wybrały własną ścieżkę i zaczęły rosnąć na własnych warunkach. Kiedy normalna komórka przekształca się w komórkę nowotworową, zmienia się na wiele sposobów.
Różnice strukturalne między komórkami normalnymi i nowotworowymi
Po pierwsze, modyfikowany jest ich materiał genetyczny. Znamy już pewne specyficzne mutacje genetyczne, które powodują powstawanie niektórych rodzajów raka. Potrafimy je zidentyfikować i wykorzystujemy je do diagnozowania tych nowotworów. Co więcej, zmienia się również metabolizm i wygląd komórek nowotworowych. Te cechy są najczęściej wykorzystywane w diagnostyce nowotworów.
Komórki nowotworowe mają pewne cechy charakterystyczne, które są zauważalne, gdy są badane pod mikroskopem. Na przykład:
– zmienia się ich kształt i rozmiar, stają się większe i mają nieregularny kształt, przez co nie mogą już funkcjonować tak jak pierwotnie,
– mają większe, nieregularne i często wielokrotne jądra,
– w ich jądrze chromatyna (materiał DNA) zaczyna się kondensować i tworzy duże, liczne i nieregularne jąderka,
– ich aktywność mitotyczna (która odzwierciedla szybkość podziałów komórkowych) wzrasta i można zaobserwować nietypowe (nieprawidłowe) mitozy (tj. proces podziału komórek jest zakłócony, a materiał genetyczny jest przekazywany do następnej generacji komórek w sposób losowy i gromadzi nowe aberracje, zamiast pozostać identycznym),
– tracą swoją polaryzację. Normalnie komórki są zorganizowane – tworzą struktury, takie jak kanały, w których każda komórka ma swoją górną i dolną stronę. Kiedy przekształcają się w komórki nowotworowe, cecha ta zanika.
Różnice fizjologiczne między komórkami prawidłowymi i nowotworowymi
Oprócz cech genetycznych i morfologicznych (które można zaobserwować podczas badania tkanek nowotworowych), również fizjologia komórek nowotworowych różni się od normalnych komórek. Na przykład:
– Nie reagują na normalne sygnały komórkowe. Dosłownie stają się martwe na normalne komunikaty. Co więcej, ignorują sygnały z zewnątrz, które w normalnych warunkach mówią uszkodzonym lub starym komórkom, aby przestały się dzielić lub popełniły „samobójstwo komórkowe” (zwane apoptozą). Komórki nowotworowe same regulują swój wzrost, a ignorując sygnały z zewnątrz, stają się nieśmiertelne.
– Zaczynają budować nowe naczynia krwionośne, aby zapewnić, że masa guza jest nadal zaopatrywana w składniki odżywcze podczas wzrostu.
– Mają inny metabolizm i zużywają znacznie więcej glukozy niż normalne komórki. Ta cecha jest przydatna diagnostycznie. Podczas pozytronowej tomografii emisyjnej (PET) pacjentom podaje się radioaktywną glukozę, która następnie gromadzi się w komórkach nowotworowych i pozwala nam zobaczyć ich dokładną lokalizację.
– Zaczynają one odrywać się od swojego pierwotnego miejsca i przemieszczać się w celu znalezienia innych miejsc w organizmie, w których się osiedlają. Proces ten nazywany jest przerzutowaniem. Komórki nowotworowe wytwarzają specjalne białka, które pozwalają im trawić tkanki napotkane na swojej drodze (na przykład błony naczyń krwionośnych).
– Dzięki temu stają się niewidoczne dla układu odpornościowego. Gdyby komórki odpornościowe były w stanie rozpoznać komórkę nowotworową jako intruza, natychmiast by ją zabiły i wchłonęły. Komórki nowotworowe wytwarzają jednak białka, które wprowadzają układ odpornościowy w błąd, dzięki czemu mogą rosnąć, a proces ich wzrosu jest niezakłócony atakami komórek odpornościowych.
Zmiany tkankowe, które nie są rakiem
Jeśli znajdziesz guzek w swoim ciele, pierwszą myślą, która przychodzi ci do głowy, jest to, że może być to rak. Jednak nie każdy guz jest nowotworem. Może to być na przykład zmiana zapalna lub krwiak. Jeśli jest to nowotwór, może być albo łagodny (zwykle niezbyt szkodliwy dla pacjenta), albo złośliwy (to tutaj znajduje się prawdziwy rak).
Nowotwory łagodne to takie, które rosną, tworząc guza, ale nie dają przerzutów i nie niszczą tkanek leżących poniżej. Czasami chcesz je usunąć, ponieważ uciskają zdrowe tkanki, co może być niebezpieczne (np. gdy guz znajduje się w mózgu lub rdzeniu kręgowym), lub po prostu chcesz mieć pewność, że jest naprawdę łagodny (po usunięciu guza możemy go dokładnie zbadać).
Czasami guzy mogą zawierać nieprawidłowości komórkowe, które nie są rakiem, ale klinicznie mogą go przypominać, dlatego należy je zbadać mikroskopowo.
Przykładem takiej zmiany jest hiperplazja. Jest to stan, w którym komórki dzielą się i rosną bardziej niż normalnie, ale pod mikroskopem wyglądają normalnie i nie mają cech złośliwych. Hiperplazja może być spowodowana wieloma różnymi czynnikami; zwykle rozwija się jako reakcja tkanki na podrażnienie.
Czasami guzy mogą zawierać nieprawidłowości komórkowe, które nie są rakiem, ale jeśli nie są leczone, mogą ostatecznie przekształcić się w raka.
Dysplazja jest tu dobrym przykładem. Jest to stan, w którym komórki zaczynają się dzielić i rosnąć nieprawidłowo, i mają pewne cechy komórek nowotworowych, ale nie wszystkie. W badaniu mikroskopowym zaczynają wyglądać „brzydko”. Jednak nie wszystkie dysplazje przekształcają się w raka, dlatego nie wszystkie są usuwane w trybie pilnym. W niektórych przypadkach pacjenci są monitorowani, aby upewnić się, że nie „przesadzamy” z leczeniem łagodnych stanów. W innych przypadkach istnieją wskazania do bardziej agresywnego leczenia. Zależy to od stopnia dysplazji (grade) – może być niski (komórki przypominają normalną tkankę) lub wysoki (komórki mają więcej cech przypominających komórki nowotworowe).
Powszechne mity i błędne przekonania na temat raka
1. Rak to wyrok śmierci
Chociaż rak jest drugą przyczyną zgonów na świecie i każdego roku odnotowuje się wzrost liczby zachorowań na raka, to jednocześnie wzrasta wskaźnik 5-letnich przeżyć, co oznacza postęp w leczeniu. W przypadku niektórych nowotworów (jak wspomniano wcześniej, nowotwory to grupa chorób różniących się biologią) obserwujemy 99% wskaźnik 5-letnich przeżyć, podczas gdy w innych postęp ten jest wolniejszy. Zależy to w dużej mierze od wczesnej diagnozy i dostępu do odpowiedniego leczenia (np. statystyki są gorsze w biednych regionach świata). Ogólnie rzecz biorąc, im wcześniejsza diagnoza, tym lepsze wyniki.
2. Rak jest zaraźliwy
Ogólnie rzecz biorąc, nie można zarazić się rakiem, przebywając z chorymi na raka. Rak nie jest chorobą zakaźną. Istnieją jednak pewne rodzaje raka, które są wywoływane przez wirusy, bakterie i pasożyty. Te infekcje są zaraźliwe. Na przykład:
– HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) powoduje raka szyjki macicy, a także raka penisa, odbytu, pochwy, sromu, jamy ustnej i gardła.
– HCV (wirus zapalenia wątroby typu C) może powodować przewlekłą infekcję, która może prowadzić do raka wątroby.
– EBV (wirus Epsteina-Barr) może zwiększać ryzyko zachorowania na raka nosogardzieli i niektóre rodzaje chłoniaków.
– HIV (ludzki wirus niedoboru odporności) nie powoduje bezpośrednio raka, ale zwiększa ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów, takich jak mięsak Kaposiego, rak szyjki macicy lub chłoniak.
– HHV8 (Human Herpes Virus 8) znany również jako wirus opryszczki związany z mięsakiem Kaposiego (KSHV) jest nieszkodliwy dla zdrowych ludzi, ale gdy układ odpornościowy jest osłabiony (jak w przypadku HIV lub pacjentów po przeszczepie), może przyczynić się do rozwoju mięsaka Kaposiego.
3. Biopsje i operacje nasilają raka
Ten mit jest niezwykle niebezpieczny. To błędne przekonanie jest przyczyną wielu niepotrzebnych przedwczesnych zgonów. Biopsja diagnostyczna, jeśli zostanie wykonana wcześnie i przez wykwalifikowanego specjalistę, może wykryć raka w jego najwcześniejszym stadium i umożliwić skuteczne i najmniej inwazyjne leczenie. W przypadku większości rodzajów raka nie ma jednoznacznych dowodów na to, że biopsja diagnostyczna powoduje rozprzestrzenianie się komórek nowotworowych, a wczesna diagnoza jest najlepszą bronią przeciwko rakowi.
Niektórzy uważają, że rak zaczyna się rozprzestrzeniać i dawać przerzuty pod wpływem powietrza podczas biopsji lub zabiegu chirurgicznego. To również tylko mit. Chirurgia jest często pierwszym, a we wczesnych przypadkach leczniczym sposobem leczenia wielu nowotworów.
4. Rak występuje rodzinnie.
Chociaż można mieć genetyczne predyspozycje do zachorowania na raka, nowotwory dziedziczne stanowią 10% wszystkich przypadków raka. Rodziny często mają wiele wspólnych wyborów dotyczących stylu życia, które są czynnikami ryzyka zachorowania na raka, takich jak złe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej lub palenie tytoniu. Może to być główny powód, dla którego niektóre rodzaje raka „występują w rodzinach”, nawet bez predyspozycji genetycznych.
5. Firmy farmaceutyczne, rząd i establishment medyczny ukrywają lekarstwo na raka.
Nikt nie wstrzymuje leczenia raka. Niektóre nowotwory są uleczalne, inne są leczone tak dobrze, jak to możliwe, ale wynik zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj i stadium raka oraz inne schorzenia pacjenta, które mogą ograniczać opcje leczenia i dostępność leczenia. W zależności od tych czynników rak tego samego typu może być leczony w różny sposób. Prowadzonych jest również wiele badań, które prowadzą do nowych odkryć w terapii nowotworów, a jeśli są one wykonalne klinicznie, to są one wprowadzane do praktyki klinicznej.
Czym więc jest rak?
Podsumowując, rak to duża grupa różnych chorób, z których każda jest leczona w inny sposób i każda z nich może mieć różne rezultaty. Nie każda zmiana w tkance jest rakiem, ale jeśli zostanie wykryta, zdecydowanie zaleca się badania przesiewowe i diagnostyczne, zwłaszcza jeśli jesteś genetycznie predysponowany do raka. A gdy przestaniesz wierzyć w niektóre niebezpieczne mity na temat raka, może to uratować Ci życie.